حضور فزاینده روسیه در شرق دریای خزر و چالش با منافع راهبری انگلیس تا پایان عصر ناصری (1313 تا 1209ق/1895 تا 1794م)

طی قرن نوزدهم میلادی، سیزدهم هجری، حضور روسیه در آسیای میانه به صورت فزاینده‌ای افزایش یافت. این امر ایران را در معرض تجاوزات تازه قرار داد و به چالش روابط روس و انگلیس دامن زد. آثار مختلفی که تاکنون درباره روابط روس و انگلیس نوشته شده، بیشتر به شرح رویدادهای نظامی بسنده کرده و به اهمیّت سازوکار دیپلماسی روسیه، کمتر اشاره شده است. این تحقیق می‌کوشد تحلیل تازه‌ای از کاربَست روش‌های سیاسی و نظامی روسیه، در آسیای میانه و بازتاب‌های منطقه‌ای آن ارائه کند.  روش تحقیق توصیفی‌تحلیلی (Descriptive - analytical) و اسنادی (method Documentar) است و استناد به منابع دست اول و معاهدات و مکاتبات تاریخی، در اولویت قرار گرفته است. همچنین نویسندگان با هدف مشخص‌کردن ابعاد سیاست خارجی روسیه در آسیای میانه، درصدد یافتن پاسخ این پرسش‌ها هستند: روسیه چگونه توانست حاکمیّت خود را بر سرزمین‌های پهناور شرق دریای خزر تحمیل کند؟ ایران و انگلیس در برابر توسعه‌طلبی آن کشور چه اقداماتی انجام دادند؟ چنین فرض می‌شود که اقدامات نظامی، تنها ابزاری نبود که روسیه از آن استفاده می‌کرد و سیاستمداران آن کشور نیز، در موفقیت‌های کشور خود نقش داشته‌اند. نتایج این تحقیق نیز نشان می‌دهد: بازتاب رقابت‌های استعماری روس و انگلیس، در جغرافیای سیاسی سواحل دریای خزر، بسیار تأثیرگذار بود و روسیه از ترکیب ابزارهای موثر، مانند روابط اقتصادی، روش‌های سیاسی، مطالعات میدانی، نفوذ اطلاعاتی و اقدامات نظامی استفاده و حاکمیت خود را بر سراسر آسیای میانه تثبیت کرد.